Otonom robotlar sadece işlerimizi yaptırdığımız akıllı cihazlar olmanın ötesine geçip artık, çocuklar başta olmak üzere bizle etkileşime girip sosyal hayatımızın bir parçası olan yeni arkadaşlarımız olma yolunda hızla ilerlemektedir.
İnsanlar Robotlarla Nasıl Bağ Kurarlar?
İnsanlar psikolojik olarak nesnelere ve araçlara anlam yüklemeye meyilli canlılardır. Biyolojinin temel taşlarından olan evrim teorisi de bunu desteklemektedir. Örneğin bir insan ormanda gezerken ağaçların arkasından duyduğu bir sesi ya da gördüğü bir görüntüyü hayatta kalma içgüdüsünün etkisiyle yırtıcı bir hayvan olarak algılamaya oldukça meyillidir. Bu yaklaşım insanın kendini tehlikelerden koruması açısından oldukça önemli bir özelliği temsil etmektedir. Nesneler anlamlar yükleyip onlarla bağ kurmak insanların davranışlarından birisidir ama nesnelere anlam yüklemeye meyilli olmak o nesnelerle bir ilişki kurması için tek başına yeterli değildir. İnsanlar, kesinlikle toplumsal varlıklardır. Tıpkı hayatta kalma isteği gibi sosyal bir varlık olan insanın sosyal etkileşimlere girebilmesi de bizim için önemli konuların başında gelir. Her şey başkalarıyla olan etkileşimlerimizle ilgilidir. Bu açıdan insanlar okudukları kitaplara, dinledikleri müziklere ya da tuttukları takımlara, arabalarına, evcil hayvanlarına, bitkilerine kendi içlerinde anlamlar yüklerler ve onlarla bir bağ kurarlar. Kısaca, başarmak için arkadaşlık ve topluluğa ihtiyacımız vardır. Araştırmacılar, son 25 yılda insanların bilgisayarlara ve makinelere, bu nesneler insanlarmış gibi cevap verdiğini göstermektedir.
1996 yıında Clifford Nass ve Byron Reeves “Medya Denklemi” teorisini ortaya atmıştır. Bu teori, “Medya Denklemi Testi” diye adlandırılan ve 22 kişilik denek grubu ile gerçekleştirilen bir testin sonucunu temsil etmektedir. Testte iki gruba ayrılan deneklere Amerika’daki pop kültürü ile ilgili sorular yöneltilmiş ve hemen sonrasında, sorular hakkında bir anketi doldurmaları beklenmiştir. Birinci grup testi cevapladığı bilgisayarda anketi yanıtlarken diğer grup kağıda yanıtlarını girmiştir. İlk grup, testi yanıtladığı bilgisayarla arasında bir bağ kurarak ona karşı kibar davranmış ve soruların iyi olduğunu söylemiş ama diğer grup, yani ankete kağıt kalemle yanıt verenler testin kötü olduğunu belirtmişlerdir. Bu zamandan beri yapılan araştırmalar da bulguların tekrar tekrar kanıtlandığını bizlere göstermiştir. İnsanlar makinelere toplumsal varlıklarmış gibi davranmaktadırlar. Bizler makinelere kabaca sırasıyla hareket,hesaplama, konuşma, dinleme hatta düşünme gibi insani özellikler yükledikçe, insanların makinelerle arasındaki bağ da o denli güçlü olacaktır.
Çocuklara Yardım Etmek için Sosyal Robotlar Tasarlamak
Robot-insan etkileşimi (HRI) çalışmaları şu gibi soruları incelemektedir: İnsanlar robotları nasıl düşünüyor ve robotlara ne gibi tepki veriyor? Üretim, sağlık bakımı veya eğitim gibi farklı alanlarda insanlara yardımcı olacak robotları nasıl yapabiliriz? Algılama, sosyal etkileşim ve öğrenme için algoritmalar da dâhil olmak üzere özerk robotlar nasıl tasarlanıp üretilir?
En geniş ölçekte, insan robot etkileşimi çalışmaları; insanların ve robotların birbirleriyle temasa girdikleri ve yapacakları her şeyi kapsamaktadır. Bu yazımızda insan robot etkileşimi açısından çocuklarla robotların ilişkilerine değineceğiz. Robotlar, çocuklara hastanelerde yardımcı olmak, programlama öğretmek, meraklarını teşvik etmek ya da onların yeni dil becerileri geliştirmelerini sağlamak gibi birçok açıdan katkı sağlayabilirler.
Çocukların erken dil ve okuma yazma öğrenmesini destekleyen sosyal robotlar oluşturabilir miyiz? Robotların hangi tasarım özellikleri çocukların öğrenmesini destekler? Örneğin robotun sesi, robotun sosyal ihtimalini veya kişisel geri besleme sağlayıp sağlamadığını etkiler mi? Çocuklar bu robotlar hakkında nasıl ve ne düşünüyorlar?
Robotlarla Arkadaş Olmak
Robotlar geçmişten beri insanoğlunun üzerinde çalıştığı en ilgi çekici oyuncaklardan birisidir. Robotların çok akıllı olmadığı zamanlarda bile çocukların hevesle oynadığı bu oyuncaklar, özerkleşip daha akıllı hale gelince artık insanlarla etkileşime girmeye de başlamışlardır. Akıllı robotlar; çocuklarla konuşurlar, onlara gülerler, birlikte farklı oyunlar oynayabilirler ya da şarkı söyleyip onlarla çizimler yapabilirler. Hatta bir doğum günü partisinde çocuklara eşlik edebilirler. Akıllanan bağlantılı teknolojileri bünyesine alan robotlar artık hayatımıza sosyal makineler olarak girmeye başlamışlardır.
Akılı robotların çocuklarla fiziksel aktiviteler yapabilmeleri, hareket edebilmeleri, tıpkı bir insan gibi görebiliyor, gıdıklanabiliyor ya da hissedebiliyor olmaları çocuklarla makineler arasında gelecekte bağ oluşturulabileceği öngörüsünü desteklemektedir. Aynı zamanda robotlar, zihinsel öznitelikler barındırabilirler. Kendisiyle oynayan bir çocuğun mutsuz olduğu anlarda ona dondurma yapmak ya da onunla ilgi çekici oyunlar oynamak gibi özellikleri barındıran bir robot, bir çocukla iyi bir aradaş olup onun öğrenmesini kolaylaştırabilir. Bu anlattıklarımızın yaygınlaşması uzak bir gelecekte değildir.
MIT Medya Laboratuvarı'ndaki Kişisel Robotlar Grubu'ndaki bir araştırmacı olan Jacqueline M. Kory Westlund’un, çocukların sosyal robotlarla olan ilişkilerini anlamak için yaptığı proje kapsamında yaptığı bir araştırmada DragonBot isimli iki oyuncak hakkında çocuklarla konuşulmuştur.Bu araştırmada; bir robot olası tepkiler veriyor konuşmalara göre başını sallayıp gülümsüyordu. Diğeri aynı derecede etkileyiciydi ancak hareketleri şarta bağlı değildi. Konuşma bitmeden tepkiler veriyordu. Çocuklar, şartlı robota daha fazla özen gösteriyorlardı; ona bakmak için daha fazla zaman harcıyorlardı. Ayrıca, robotların eşit derecede güvenilir kişiler olduklarını düşündüklerini test etmek için iki robotun kendilerine yöneltilen sorulara verdikleri cevaplar sonucunda çocuklara "Hangi robota inanıyorsunuz?" sorusu yöneltildi. Başlangıçta seçtikleri robot ne olursa olsun, hemen hemen tüm çocuklar şartlı robota inandılar.
Bu hedefli bilgi araması, çocukların kimi sorgulamaya ya da onaylamaya karar vermede seçici olduğunu gösteren önceki psikoloji ve eğitim araştırmalarıyla tutarlıdır. Çocuklar, kişinin veya robotun ne kadar güvenilir olduğuna karar vermek için muhataplarının sözsüz sosyal ipuçlarını kullanırlar.
Daha sonra, robotlarla çocukların sözcük öğrenimi hakkında bilgi edinmek için birkaç başka araştırma yapıldı. Burada da çocukların robotun sosyal ipuçlarına dikkat ettiği bulgularına ulaşıldı. İnsanlarla olan etkileşimlerinde olduğu gibi, çocuklar robotun bakışlarını ve robotun isimlendirdiği nesneleri bulmak için robotun vücut yönelimini izledi. Çocukların robotlarla daha uzun etkileşimleri incelendiğinde hikayelerini robota anlatmayı sevdikleri, robotun öykülerinin bir kısmını, yani karakterlerini benimsedikleri hatta robotun kullandığı kelimelerinin bazılarını kullandıkları gözlemlendi.
Bu teknolojinin en büyük faydalardan birisi, onu bireyler için özelleştirebilmenizdir. Robot, hikayelerini çocuğun şu andaki dil yeteneklerine uyacak şekilde "dengelemiş" olsaydı, bu daha fazla öğrenme sağlar mıydı? Eğer robot, kullandığı motivasyon stratejilerini kişiselleştirdiyse, öğrenme ya da katılım artar mıydı? gibi sorular gündeme geldi. Sonuçlar bizleri şu noktaya götürdü: Çocuklar bu robotlara toplumsal varlıklar olarak yanıt verdiler. Daha insan benzeri davranan, daha etkileyici, duyarlı, içeriği ve cevapları kişiselleştiren robotlar, çocuklara daha fazla uyum, ilgi ve öğrenme sağladı. Daha insani etkileyici bir sese sahip bir robotu düz, sıkıcı bir sesle (klasik bir sesli konuşma bilgisayarı sesi gibi) karşılaştırdığımızda, çocukların insani sesle sahip olan robotla daha fazla ilgilendikleri gözlemlendi.
Öğrenmenin ötesinde, çocukların robot hakkında nasıl düşündükleri ve hissettikleri konularına da bakıldı. Çocuklara oyuncağın sadece bir robot olduğu söylendiğinde çocukların ona karşı aldıkları tavırda çok büyük değişiklikler olmadı. Fakat çocuğun robot-insan ayrımını bir yetişkinle aynı seviyede yapamayacağı gerçeğini de göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Çocuklar için robotun ne anlama geldiği yetişkinlerden farklıdır.
Bütün çalışmaların sonunda, çocuklar robotun bir arkadaş olduğunu iddia etmiştir. Çocuklar, robotların bir insan gibi büyüyemediğini ya da yemek yemeyeceğini biliyorlardı ama yukarıda bahsedildiği gibi hareketlere verdikleri tepkiler, hikayeler, bilgi paylaşımı onlarla aralarında bir bağ oluşmasını sağlamıştı. Elbette çocuklar robotun bir insan tarafından yapıldıklarını biliyorlardı ancak robot, onlar için insana benzeyen eğlenceli bir arkadaştı.
Günümüzde akıllı teknolojileri barındıran Roomba, Jibo, Alexa, Google Home, Kuri, Zenbo vb. Gibi birçok robot çoktan evlere girmeye başlamıştır. İnsanlık artık kendine şu soruyu sorabilir: Robotlarla ne tür ilişkiler kurmak istiyoruz? Çünkü çalışmalar bize yapay zekanın muhteşem gelişimiyle artık robotlarla gelecekte arkadaş olacağımızın kaçınılmaz olduğunu göstermektedir.
Kaynak: Endüstri40
Hakan Kahraman